Çek ve bonoyla ilgili muhtemel defileri herkese karşı nasıl ileri sürebiliriz?

[Avukat]

Bir ticaret veya bir kişisel ilişki neticesinde çek veya bono keşide ederek karşı tarafa teslim ettiniz. Bu çeki/bonoyu keşide etmenizin mutlaka bir sebebi vardır. Ancak kambiyo senetleri (poliçe, bono ve çek) sebepten mücerret (soyut) ve bağımsız bir ilişki tesis eder. Dolayısıyla keşide ettiğiniz çek/bono, çeki teslim ettiğiniz şahsın dışında (kötü niyet taşımayan) bir diğer şahsa ciro yoluyla geçerse, siz bu yeni çek/bono hamiline, çek/bono keşide etmenize yol açan olaylarla ilgili defilerinizi (ödemeden alıkoyan savunmaları) ileri süremeyeceksiniz demektir.

Bir örnek vermek gerekirse; bir satım sözleşmesinde alıcı borcunu nakit olarak ödemek yerine satıcı emrine üç ay vadeli bir "emre muharrer senet" yani bir bono düzenlemiş ve senedi teslim etmiş olsun. Alıcı, satıcının sonradan kendisine gönderdiği malların sözleşmeye aykırı özellikler taşıması sebebiyle bu malları kabul etmemiş olsun. Veya satıcı alıcıya hiç malı teslim etmemiş olsun. Bu tür durumlarda çek/bono satıcının elinde kaldığı sürece alıcı bu çek/bono için satıcıya ödeme yapmak durumunda kalmayacaktır. Ancak satıcı bu çeki/bonoyu bir başkasına devretmişse, alıcı yeni hamile karşı bu defileri ileri süremeyecek ve çek/bono bedelini ödemek mecburiyetinde kalacaktır.

İşte çek/bono keşide edilmesine yol açan temel ilişkiden kaynaklanan geçersizlik, hata, gabin, zapt, ayıp, sözleşmenin kısmen veya tamamen ifa edilmemesi, zamanaşımı gibi defileri ve bu gruba girmeyen takas, kambiyo senedinin vadesini uzatmaya, bedelini indirmeye, ödemeyi şarta bağlamaya dönük keşideci ve lehdar arasındaki anlaşmaları ve hatır ilişkisinden kaynaklanan anlaşmaları kambiyo senedi ne kadar el değiştirirse değiştirsin tüm çek/bono hamillerine karşı ileri sürmek istiyorsanız, mutlaka çekin/bononun arkasına "emre yazılı değildir" veya "ciro edilemez" gibi bir kayıt düşmeniz gerekecektir (TTK.m.697, 700/1). Bu tür bir kaydı taşıyan çek/bono artık ciro (veya hamiline yazılı çeklerde sadece teslim) yoluyla devredilemeyecek, Borçlar Kanunu'nun alacağın temliki hükümlerine uygun şekilde gerçekleştirilmek mecburiyetinde olunan bir temlik beyanı ile çekin/bononun devri mümkün olabilecektir. Çeki/bonoyu bu yolla devralmış olan kişilere karşı da çek/bono keşidecisi tüm bu defileri ileri sürme, dolayısıyla çek/bono bedelini ödemekten kaçınma hakkı kazanmış olacaktır.

Ticari hayatta kimi çek keşidecilerinin çeklerin arkasına bu maksatla "İşbu çek ...............'na verilmiş olup hiçbir şekilde başkasına ciro edilemez." şeklinde kayıtlar düştükleri görülmektedir.

[Avukat]

"Emre yazılı değildir" veya "Ciro edilemez" gibi kayıtlar içeren bir çekin ve bononun ciro ile değil, Borçlar Kanunu'nun alacağın temliki hükümlerine uygun bir temlik beyanı ile devredilebileceğini yukarıda belirtmiştim. Şayet böyle bir çek/bono, "İşbu çekten doğan hak ve alacaklarımı ..................'na devir ve temlik ettim." gibi bir temlik beyanı ile değil de ciro ile bir başkasına devredilirse ne olur?

Devir ancak bir temlik beyanı ile olabileceğinden ve ciro içeriğinde temlik beyanı bulunmayacağından, böyle bir devir hukuken geçersiz olur; yani böyle geçersiz bir devirle çeki/bonoyu devralmış olan kişi "meşru hamil" sıfatını kazanmaz ve böyle bir çek/bono ibraz edildiğinde hukuken ödenmemesi gerekir.

Sonuç olarak "ciro edilemez" kaydı, çekin/bononun devrini engellemez; ancak bu devir ciro ile değil sadece ve sadece temlik beyanı ile gerçekleştirilebilir.